27 Mayıs askeri darbesi! 1960'lardan çok özel fotoğraflar

157

Türkiye’nin çok partili siyasal yaşama geçişi ancak 1950’li yıllarda mümkün oldu.

Atatürk’ün ölümünden sonra Cumhurbaşkanı seçilen İsmet İnönü, 1 Kasım 1945’te Meclis’in yeni yasama dönemi açılışında yaptığı konuşmada genç Cumhuriyet’in “tek” eksiğini şu sözlerle ifade etti:

“Bizim tek eksiğimiz, hükümet partisinin karşısında bir parti bulunmamasıdır.”

257

DEMOKRAT PARTİ KURULUYOR

Çok partili siyasal yaşama olanak sağlayan ortamın kurulmasıyla çok sayıda yeni parti birbiri ardına kuruldu. Bunların başında da 7 Ocak 1946’da kurulan Demokrat Parti (DP) geliyordu. Partinin kurucuları arasında CHP’den ayrılan Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan vardı.

357

İLK ÇOK PARTİLİ SEÇİM

21 Temmuz 1946’da yapılan seçimlerde Demokrat Parti 66 milletvekilliği kazandı. Seçimlerden sonra DP’nin oyların sayımına yaptığı itiraz sonuçsuz kaldı.

4 YIL SONRA TEK BAŞINA İKTİDAR

DP 14 Mayıs 1950 seçimlerinde oyların yüzde 53’ünü alarak 487 milletvekilliğinden 408’ini kazandı. Adnan Menderes başkanlığında DP hükümeti kuruldu. Celal Bayar da parti başkanlığından ayrılarak cumhurbaşkanı oldu. Yeni dönem için “46 ruhu” ve “Beyaz Devrim” gibi tanımlamalar yapıldı.

: EKONOMİK BÜYÜME YILLARI

1950’li yılların ilk dönemi ekonomik büyüme yıllarıydı. Truman yardımının yanında Yabancı Sermaye Yatırımlarını Teşvik Kanunu çıkarıldı. Türkiye birkaç yıl süren bir ekonomik büyüme dönemine girmişti. Bu ortamda 2 Mayıs 1954 seçimleri Demokrat Parti için büyük bir zafer oldu. Yüzde 56,61 oy alan DP, 542 milletvekilliğinin 503’ünü kazandı.

: 6-7 EYLÜL OLAYLARI

6 Eylül 1955 günü Selanik’te Atatürk’ün evine bomba atıldığı haberi üzerine İstanbul’da halk sokaklara döküldü. Gösteriler kısa sürede Rum ve Gayrimüslim vatandaşların iş yeri ve evlerine yönelik yağmaya dönüşünce sıkıyönetim ilan edildi.
6-7 Eylül olaylarında DP iktidarı olayları tahrik etmekle suçlandı. 27 Ekim 1957 seçimlerinde 610 milletvekilliğinin 424’ünü kazanarak iktidarını korudu.

: ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİ SOKAKTA
DP iktidarının uyguladığı baskıları protesto eden üniversite öğrencileri 28 Nisan 1960’da İstanbul Beyazıt’ta gösteri yaptı. Gösteriler sırasında çıkan çatışmada İstanbul Üniversitesi öğrencisi Turan Emeksiz polis kurşunuyla öldü. İstanbul ve Ankara’da sıkıyönetim ilan edildi.

: 555K

Her türlü toplantı DP iktidarınca yasaklandığı için üniversite öğrencileri 555K parolasıyla örgütlendi. 5 Mayıs’ta, akşam saat 5’te, Kızılay meydanında büyük bir protesto gösterisi düzenlediler.

HARP OKULU ÖĞRENCİLERİNİN YÜRÜYÜŞÜ

21 Mayıs’ta Harp Okulu öğrencileri sessiz bir yürüyüş gerçekleştirdi. Bunun üzerine Menderes, Yunanistan gezisini iptal etti. Ertesi gün Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı haberleşmeye sansür koydu. Gece 20.00’den sabah 05.00’e kadar sokağa çıkma yasağı ilan edildi. 24 Mayıs’ta muhalefet Meclis’i terk etti ve Meclis’te konuşmalar yasaklandı. 25 Mayıs’ta TBMM 20 gün süreyle tatil edildi.

: VE 27 MAYIS

27 Mayıs 1960’da Albay Alparslan Türkeş’in, saat 04.36’da Ankara Radyosu’nda okuduğu bildiriyle ordunun yönetime el koyduğu açıklandı. Bildiride, “Bugün, demokrasimizin içine düştüğü buhran ve en son müessif hadiseler dolayısıyla ve kardeş kavgasına meydan vermemek maksadıyla, Türk Silahlı Kuvvetleri, memleketin idaresini eline almıştır” denildi.

: Cumhurbaşkanı Celal Bayar ve o sırada Eskişehir’den Kütahya’ya geçen Başbakan Menderes gözaltına alındı. Girişimin lideri ilan edilen Orgeneral Cemal Gürsel, saat 16.00’da radyoya bir açıklamada daha bulundu ve ihtilal süresince meclis yerine yasama organı şeklinde çalışması için kurulan Milli Birlik Komitesi’nin üyelerini açıkladı. Yeni bir anayasa hazırlanmasını istedi.
Eskişehir’den dönmekte olan Başbakan Adnan Menderes, Kütahya yolunda tutuklanarak Ankara’ya getirildi. Daha sonra Celal Bayar, hükümet üyeleri ve DP’li milletvekilleriyle birlikte İstanbul’a, oradan da Yassıada’ya gönderildi.
28 Mayıs’ta Milli Birlik Hükümeti kuruldu. 9 Temmuz 1961’de yeni anayasa kabul edildi.

: YASSIADA DURUŞMALARI

14 Ekim 1960’ta Yassıada duruşmalarında, Demokrat Parti yöneticileri yargılanmaya başlandı.

: Dava sonunda, anayasa ihlaliyle suçlanan Celal Bayar ve Adnan Menderes’in de aralarında bulunduğu 15 kişinin idamı istendi.

: 17 Şubat 1961’de İstanbul Valisi ve Belediye Başkanı Lütfi Kırdar duruşmalar sırasında kalp krizinden öldü.

: Yassıada davaları, 15 Eylül 1961’de karara bağlandı. Cezaları onaylanan Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan 16 Eylül günü sabaha karşı idam edildi. 17 Eylül’de de Adnan Menderes İmralı adasında idam edildi.

: İşte 27 Mayıs öncesi ve sonrasına ilişkin çok özel fotoğraflar…

: Demokrat Parti kurucuları Celal Bayar ve Adnan Menderes, 14 Mayıs 1950 seçimlerinden önce İstanbul’da seçim gezisinde.

: 27 Mayıs’tan bir ay önce öğrencilerin İstanbul’da düzenlediği gösterilerde yakalarına taktıkları bir rozet. “Hürriyet”, o dönemde en çok kullanılan kelimelerden biriydi.

: Adnan Menderes başbakanlığı (1950-1960) döneminde Tayvan lideri Çang Kay Şek’le kadeh kaldırıyor.

: 27 Mayıs 1960 darbesini gerçekleştiren genç subaylardan Muzaffer Özdağ (Ümit Özdağ’ın babası), Ahmet Er, İrfan Solmazer ve Numan Esin, Temmuz 1960’ta Rumelihisarı’nda.

: Adnan Menderes’in sevgilisi opera sanatçısı Ayhan Aydan, Yassıada mahkemelerinin en ünlü tanığıydı. “Bebek Davası” dolayısıyla ifade veren Ayhan Aydan, Menderes’i çok sevdiğini söylemişti. Bu ilüstrasyon, o dönemde Yeni Sabah Gazetesi’nde yayınlandı.

: 27 Mayıs 1960 darbesinden sonra Tekel özel bir sigara çıkardı. 27 Mayıs sigarasının paketini tanınmış grafiker Atıf Tuna tasarlamıştı.

: DP milletvekili olarak Yassıada tutuklularından biri olan Şair Faruk Nafız Çamlıbel’in eşine yazdığı mektup… Mektupta her mahkumdan ikamet ve iaşe masrafları için 500’er lira istendiği yazıyor…