Cumhuriyet’in kurucusu Atatürk ve İznik’e dair çok bilinen bir hatırattır:

“Atatürk, 15 Temmuz 1935’te, Yalova’dan Bursa’ya gelirken İznik’e uğrar. Kendisine refakat eden heyette, Ekonomi Bakanı Celal Bayar ve Orgeneral Fahrettin Altay’la birlikte manevi evladı, Cumhuriyet’in ilk tarihçilerinden Afet İnan da vardır.

Atatürk, temmuz sıcağındaki yolculuğun yorgunluğunu belediye önündeki bahçede İzniklilerle sohbet ederek atmaya çalışırken, İznik’i gezmek için iznini isteyen Afet İnan’a şöyle der:

‘Hay hay, gidebilirsiniz, fakat unutulmamalı ki asıl İznik’i göremeyeceksiniz. Çünkü o, toprağın altında…’

Daha sonra Atatürk, İzniklilere şu soruyu sorar:

‘İznik’in etrafını çeviren surların kaç kapısı vardır?’

Yanıt bir İznikli’den gelir:

‘Üç kapısı vardır efendim: Bulunduğumuz yerin doğusundaki Lefke Kapı, kuzeyindeki Yenişehir Kapısı, güneyindeki İstanbul Kapısı diye bilinir.’

Atatürk, ‘Hayır’ der, ‘Dört kapısı olacak. İznik’in, Türkler tarafından zaptında Kılıçarslan’ın girdiği Batı Kapısı nerede?’

O kapı yıllar sonra bir kazı sırasında ortaya çıkar.”

Aslında Atatürk’ün “Asıl İznik’i göremeyeceksiniz, çünkü o toprağın altında” sözlerini sadece İznik için değil, Bursa’nın birçok bölgesi için söylemek mümkün…

Hisariçi’nde durum öyle, örneğin…

Gölyazı’da da farklı değil…

İznik’te toprağın üstünde de toprağın altında da hatta gölün içinde de tarih yatıyor!..

Ve o tarihe ev sahipliği yapan İznik, “üstün evrensel değere sahip bir miras alanı” olarak, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü UNESCO’nun Dünya Mirası listesine girmeye aday…

Aslında süreç Bursa Büyükşehir Belediyesi tarafından 10 yıl önce başlatıldı:

– İznik, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın önerisiyle 15 Nisan 2014 tarihinde UNESCO’nun Dünya Mirası Geçici Listesi’ne alındı.

– 8 yıllık çalışma sürecinde hazırlanan yönetim planı 10 Mayıs 2022’de yürürlüğe girdi.

– Adaylık dosyası 19 Eylül 2022 tarihinde tamamlanarak Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından UNESCO Dünya Miras Merkezine gönderildi.

– İznik dosyası 1 Mart 2023 tarihinde UNESCO Dünya Miras Merkezince kabul edildi ve İznik’in Dünya Miras Listesi adaylık süreci resmen başladı.

– UNESCO’nun danışma organı olan “Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi”nden (ICOMOS) bir heyet Temmuz 2023’te İznik’e geldi. İznik’te bir hafta kalan heyet alanın korunmuşluk düzeyiyle ilgili incelemelerde bulundu.

– İznik’in UNESCO Dünya Mirası Listesine girip girmeyeceği bu yılın haziran-temmuz aylarında yapılacak oylamayla belli olacak.

Eğer UNESCO Dünya Mirası Listesine aday oluyorsanız, her şeyden önce bir hikâyenizin olması gerekiyor. Örneğin, Bursa, “Cumalıkızık, Hanlar Bölgesi ve Sultan Külliyeleri” hattının anlattığı hikâyeyle listeye girmişti ki, o hat Osmanlı şehrinin oluşumunu yansıtıyordu.

İznik’in hikâyesi ise “Medeniyetler Arası Geçişin Kültürel İzleri” ana temasına dayanıyor. Tarihi MÖ 316’da Antigoneia ile başlayan, MS 325’te Roma ile devam eden, Hristiyanlığın kurumsallaştırıldığı, 1075’te Anadolu’daki ilk Türk-İslam başkenti olan, 1200’lerde Bizans’a başkentlik yapan, sonunda Osmanlı toprağı ve bugün bir Cumhuriyet kalesi olan İznik’in bütün hikâyesini esasında bugün hâlâ ayakta kalan surları anlatıyor. 2 bin 500 yıllık surlarda medeniyetler arası geçişin kültürel izlerini yakalamak mümkün. Çünkü surlar her dönemde tahkim edilmek zorunda kalınmış ve tahkim edilirken de şehirdeki diğer yapılardan parçalar kullanılmış!

İznik’e en son 5 ay önce gittim.

Göl kıyısında kahvaltıyla başlayan gün boyunca İstanbul Kapı’dan Lefke Kapı’ya, İznik (Arkeoloji) Müzesinden Nilüfer Hatun İmaretine (Türk-İslam Eserleri Müzesi), Ayasofya’dan Yeşil Cami’ye, Çini Fırınlarından Roma Tiyatrosuna kadar adım adım gezdim.

Evet muhteşem bir açık hava müzesiydi İznik. Ama surlar ve çevresi son derece bakımsız, sokaklar çöp içindeydi.

Arkeolojik kazıya, restorasyona, rekonstrüksiyona ayıracak bütçesi yoktur elbette İznik Belediyesi’nin de hiç olmazsa pırıl pırıl olamaz mıydı sokaklar?

Sadece göl kıyısından ibaret değil ki İznik!

İznik büyük olasılıkla 4-5 ay sonra UNESCO Dünya Mirası Listesine girecek. 10 yıldır yapılan çalışmaların daha da yoğunlaşması, kazıların, restorasyonların birbirini izlemesi gerekecek. Toprağın üstündeki değerleri korumak, toprağın altındaki değerlere ulaşmak, İznik şehri içinde yaşayan tarih adaları oluşturmak zorunlu olacak.

Ve sadece 18 gün sonra belediye başkanlarını seçeceğiz.

Sözüm Büyükşehir’deki seçim yarışının favori adaylarına, farkında mısınız İznik’in!