Bursa kıyıları deyince benim aklıma Mudanya, Mudanya deyince Tirilye, Tirilye deyince de Taş Mektep gelir.

Aşağıdaki fotoğraf da eski Bursa fotoğrafları arasındaki en anlamlı karelerden biridir bana göre: Taş Mektep’te bir 23 Nisan…

Fotoğraf çok kıymetli, çünkü 1929 tarihli. Başka deyişle, 23 Nisan’ın Çocuk Bayramı olarak da kutlandığı ilk yıl.

Biliyorsunuz, Atatürk 23 Nisan 1924’te ’23 Nisan’ gününün bayram olarak kutlanmasına karar verir. Adı da ‘milli bayram’dır. Bu tarihten 5 yıl sonra Atatürk bu kez 23 Nisan’ı çocuklara armağan eder. 23 Nisan ilk kez 1929’da çocuk bayramı olarak kutlanır.

92 yıllık Tirilye fotoğrafının üzerindeki “23 Nisan Milli ve Çocuk Bayramı” ifadesi dikkat çekiyor. Fotoğrafın çekildiği Taş Mektep’in tabelasında ise “Tirilye Merkez Muhtelit Mektebi” yazıyor. Muhtelit, yani okul kız- erkek karma eğitim veriyor.

***

Taş Mektep ile ilgili öteden beri yazılıp çizilen konulardan biri, eski Kıbrıs Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Makarios‘un bir dönem burada eğitim aldığı. Ben buna pek ihtimal vermiyorum doğrusu.

Makarios, 1913’te Güney Kıbrıs’ın Baf ilinin Panagia köyünde doğmuş. Köyündeki okulu 1926’da bitirmiş. 13 yaşından sonra Trodos dağlarındaki Kykkos Manastırı’nda hem çalışmış hem okumuş. 1933’te manastırdan burs kazanarak gittiği Lefkoşa’daki Pankyprian Lisesi’ni bitirmiş. Sonra da Atina’ya gidip üniversite eğitim almış.

***

Zaten Taş Mektep’in tanıtımını tarihi isimlerle yapmak için ille de Makarios’a gerek yok. Taş Mektep’i yaptıran Hrisostomos Kalafatis yeter de artar bile.

Kalafatis, Tirilye Rumlarındandı. 1867’de Tirilye’de doğdu. Eğitimini Yunanistan’da tamamladı. Mimar M. Myrides’e yaptırdığı Taş Mektep’in inşa edildiği 1904-1909 yıllarında Drama Metropoliti olarak görev yapıyordu.

Tirilyeli Kalafatis, 1910-1914 ve 1919-1922 yılları arasında da İzmir Rum Ortodoks Kilisesi Metropoliti’ydi. Ama sadece bir din adamı değil, aynı zamanda meşhur bir komiteciydi.

İşgalin gerçekleştiği 15 Mayıs 1919’da da kurtuluşun geldiği 9 Eylül 1922’de de İzmir’deydi. O gün ömrünün son günü oldu.

Tarihçi Ali Güler, Hrisostomos’un son gününe dair şunları yazıyor:

“Mustafa Kemal Atatürk’ün görüşmeyi reddettiği İzmir Metropoliti Hrisostomos, Hükümet Konağı’ndan çıkıp, kalabalık içinde ilerlemeye başladı. O ilerledikçe, öfkeli kalabalık peşinden gidiyordu. Yavaş yavaş sıkışan ve çıkış yolu bulamayan Hrisostomos, nihayet halkın arasında sürüklenmeye başladı. Biraz sonra da ezildi ve cansız yere serildi.”

Hrisostomos’un sonu elbette bize yakışmamıştı. Olay Mustafa Kemal’i de son derece üzmüş, “Bu olmamalıydı!” demişti.

Taş Mektep, 1924’te öksüz ve yetim çocukların eğitim aldığı Darüleytam Okuluna dönüştürüldü.

1928’den sonra önce beş sınıflı yatılı bölge okulu, sonraları gündüzlü ilkokul olarak hizmete devam etti.

1986’da okul koruma derneğinin başvurusu üzerine yapılan incelemede binanın çatısında, duvarlarında ve döşemelerinde sorunlar tespit edildi ve can güvenliği açısından sakıncalı bulunarak 1989’da boşaltıldı.

***

1989’dan 2021’e tam 32 yıl…

Bursa’da gazeteci olarak geçirdiğim son 25 yılda gelmiş geçmiş hemen tüm yerel yöneticilerden Taş Mektep restorasyonuna ilişkin bir açıklama duymuşumdur.

Ama bu kez oldu. Mudanya Belediye Başkanı Hayri Türkyılmaz ve ekibi (kendi deyimiyle melekleri), bu işi başardı. Hafta başında Taş Mektep’in bahçesinde geride kalan 7 yılı anlatırken bu gurur yansıyordu sözlerine.

Tabii Taş Mektep’in işi henüz bitmiş değil. Tarihi yapı yeniden ayağa kaldırıldı, şimdi sıra o tarihi yapıyı yaşayan bir mekana dönüştürmekte. Taş Mektep, dijital bir kent müzesi, eğitim ve kültür yuvası olarak hizmet verecek.

Türkyılmaz, Taş Mektep’in resmi açılış törenine Yunanistan’ın eski Başbakanı Aleksis Çipras ile Fener Rum Patriği Bartholomeos’u da davet edeceklerini söyledi.

Keşke gelseler, gelseler de Mudanya’nın “barışın başkenti” olduğunu bir kez daha görseler.

Açılış o tarihe kalır mı bilmem ama Mudanya Belediyesi’ne bir öneride de ben bulunayım:

Mudanya gerçekten de barışa giden yolun başlangıç noktasıydı ve gelecek yıl tarihi mütarekenin 100. yıldönümü. 3-11 Ekim 2022 tarihleri, sanırım Mudanya Belediyesi’nin hazırlıklarına şimdiden başlaması gereken barış haftası olacak!