Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Endonezya ziyareti çerçevesinde Devlet Başkanı Prabowo Subianto ile 64 maddelik ortak bildiri imzaladı. Her iki lider, iki ülkenin diplomatik ilişkilerinin 75. yılında “İnsanlar için; Yeni Dünya için Ortaklık” teması çerçevesinde yalnızca kendi halklarına değil, tüm dünyaya fayda sağlayacak şekilde Türkiye ve Endonezya arasındaki iş birliğinin güçlendirilmesi konusunda kararlı olduğunu belirtti.

İki ülke arasında diplomatik ilişkilerin kuruluşunun 75. yıl dönümünün ikili ilişkilerde bir dönüm noktası olduğu ve 2050 yılındaki yüz yıllık ortaklığın yolunu hazırlayacağı görüşünü paylaşan liderler, ticaret, savunma sanayii, sağlık, enerji, altyapı ve teknik iş birliği dahil olmak üzere tüm öncelikli alanlarda ortaklıkların geliştirilmesi konusunda mutabık kaldı. İki lider aynı zamanda eğitim, burs programları, dil öğrenimi, kültürel değişim ve turizm yoluyla halklar arası bağları güçlendirme konusunda da mutabık kaldıklarını beyan etti.

Erdoğan ve Subianto’nun iki ülke arasındaki stratejik ortaklığın tezahürü olarak, siyasi, ticaret ve yatırım, altyapı, savunma ve güvenlik, sosyokültürel ve konsolosluk alanlarının yanı sıra ortak çıkarların söz konusu olduğu bölgesel ve küresel forumlarda iş birliği de dahil olmak üzere, öncelikli sektörlerde stratejik ortaklıkların hedefleri ve uygulanması konusunda rehberlik sağlamak üzere 2022 yılında ilan edilen Birinci Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi’ne (Konsey) eş başkanlık ettiği belirtilen bildiride, “Konsey sırasında her iki Cumhurbaşkanı, samimi ve dostane bir atmosferde görüşmelerde bulunmuşlardır. İkili ilişkilerin yanı sıra ortak ilgi alanlarına giren uluslararası ve bölgesel meseleler hakkında derinlemesine görüş alışverişinde bulunmuş ve geniş bir konu yelpazesinde önemli ortak anlayışlara varmışlardır” ifadesi yer aldı

Ekonomi, ticaret ve yatırım alanında iş birliğinin geliştirilmesi
Gelişen küresel ticaret ortamı ve dengeli ekonomik ilişkilerin sağlanması gerekliliği göz önüne alındığında, her iki taraf, ekonomik ve ticari konularda iş birliğini artırma konusunda mutabık kaldı.

İki liderin, 10 milyar ABD doları hacmindeki ikili ticaret hedefine ulaşma kararlarını teyit ettiği bildiride, bu hedefe, ilk aşamada 2026 yılına kadar iki ülke arasında sınırlı tercihli ticaret anlaşması, sonraki aşamada ise Türkiye-Endonezya Kapsamlı Ekonomik Ortaklık Anlaşması’na (CEPA) yönelik tercihli ticaret planı geliştirilerek ulaşılabileceği kaydedildi. Her iki Lider, daha fazla ticaret akışı ve daha yakın ekonomik ortaklığın kolaylaştırılması ortak hedefiyle her iki ülkenin ekonomi ve ticaret yetkilileri arasındaki iş birliği ve görüş alışverişinin artırılmasının önemini vurguladı.

Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Endonezya Devlet Başkanı Subianto, mevcut Ekonomik ve Teknik İşbirliği Karma Komisyonu (KEK) mekanizmasının önemini kabul ederek, özel sektörün ikili ticaret ve ekonomi gündemiyle ilgili ortak iş birliği mekanizmalarına daha etkin katılımını sağlamak ve iki ülke arasındaki ticari ilişkilerin geliştirilmesini hızlandırmak amacıyla her iki ülkenin görevlendirilmiş Bakanlarının öncülüğünde bu mekanizmayı kullanma konusunda mutabık kaldı.

İkili yatırım çabalarının önemini vurgulayan ve ikili yatırım ilişkilerini geliştirme kararı alan liderler, teknik toplantılar, ziyaretler ve eğitimler yoluyla tarımsal iş birliklerini güçlendirme isteklerini vurguladı. Liderler ayrıca, ikili ticaret akışının geliştirilmesine ve ekonomik ortaklıklarının tam potansiyelinin hayata geçirilmesine katkıda bulunacak olan tarımsal ürünlere ilişkin onay prosedürlerinin hızlandırılması ve kolaylaştırılması konusundaki desteklerini bir kez daha teyit etti.

Bildiride Türkiye’nin Endonezya’nın kalkınma planlarına, özellikle de verimli ve sürdürülebilir konut çözümlerinin geliştirilmesinde Türk müteahhit sektörünün iş kapasitesini tanıtarak düşük gelirli aileler için yılda 3 milyon uygun fiyatlı konut sağlama girişimine katkıda bulunmaya istekli olduğunu ifade edildi.

Ticaret ve turizmdeki büyüme potansiyelini kabul ederek, sivil havacılık konularında daha fazla iş birliğinin teşvik edilmesine dikkat çeken iki lider, İslam İşbirliği Teşkilatı ve D-8 üye devletleri arasında Tercihli Ticaret Sistemi’nin (TPS-OIC) tam olarak işler hale gelmesi yönündeki kararlılıklarını teyit etti. Ayrıca, her iki taraf helal endüstrisi alanında teknik iş birliğini geliştirmeye karar verdi.

Savunma ve savunma sanayii iş birliğine ilişkin stratejik ortaklık
Liderler imzaladıkları bildiride, ulusal savunmanın güçlendirilmesi, savunma sanayiinde stratejik özerkliğin artırılması ve küresel barış ve istikrara katkıda bulunulmasında savunma ve savunma sanayi alanında iş birliği yapılmasının stratejik önemini vurguladı. İki liderin iki ülke arasındaki savunma sanayii alanında iş birliğini geliştirmek, her iki ülkenin ulusal savunma ekosistemlerini teşvik etmek ve karşılıklı fayda sağlayan projeler yoluyla yüksek teknoloji endüstrilerinde ikili iş birliğini güçlendirmek için bir yol haritası geliştirmenin önemini ele aldığı kaydedilen bildiride liderler, iş birliğini tedarikin ötesine taşıma konusunda mutabık kaldıklarını ve Endonezya’da öncü Türk savunma sanayii firmaları için ortak girişim ve temsilcilik ofisleri kurulmasını memnuniyetle karşıladıklarını beyan etti.

İki Cumhurbaşkanı, ayrıca, Endonezyalı öğrenci ve subaylar için özellikle Türk savunma kurumlarında siber güvenlik, istihbarat ve terörle mücadele gibi kilit alanlarda eğitim ve öğretim konusunda karşılıklı iş birliği yapılmasına yönelik fırsatlar ile insan kaynakları kapasitesinin geliştirilmesinin de bir öncelik olması gerektiği konusunda mutabık kalmışlardır. Her iki lider, 2025 yılında stratejik savunma iş birliğinin uygulanmasını görüşmek ve izlemek üzere Dışişleri ve Savunma Bakanları arasında düzenli 2+2 toplantılar yapılması konusunda mutabık kaldı.

Güvenlik alanında iş birliği
İki lider, başta sınır aşan ve organize suçlar ve terörizm olmak üzere her türlü suçla mücadele ve güvenlik tehditlerinin ele alınmasında uluslararası iş birliğinin geliştirilmesi hususlarındaki ortak kararlılıklarının altını çizdi. Bilgi ve deneyim paylaşımı yoluyla ulusal, bölgesel ve uluslararası güvenlik risklerinin değerlendirilmesi amacıyla ilgili istihbarat ve polis teşkilatları arasında yakın temas sağlanması ve iş birliği kurulması hususunda da mutabık kalan liderler, bu yönde talimat verdiklerini belirtti.

Enerji güvenliği ortaklığının güçlendirilmesi
Enerji güvenliğinin ekonomik kalkınmanın desteklenmesindeki kritik rolünü kabul eden liderler, ayrıca gelecek nesiller için daha yeşil, daha sürdürülebilir bir gelecek kurmak üzere temiz enerji teknolojilerinde inovasyonu teşvik etmeye yönelik ortak kararlılıklarını ifade ederek her iki ülkede ve ötesinde enerji araştırma, üretim ve geliştirme projelerinde iş birliğine hazır olduklarını vurguladı.

İki lider, ayrıca, iki ülkenin kamu iktisadi teşebbüslerini ve özel sektörünü Endonezya’da, Türkiye’de ve üçüncü ülkelerdeki enerji geliştirme projelerinde iş birliği yapmaya teşvik ettiklerini ifade etti.

Başta jeotermal enerji olmak üzere yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı yoluyla sürdürülebilir kalkınmanın ilerletilmesi ve iklim değişikliğinin ele alınması için iş birliğinin önemini vurgulayan Erdoğan ve Subianto, ayrıca temiz enerjiye geçişte kritik hammaddelerin oynayacağı hayati role ve bu alanda diyaloğun geliştirilmesi ihtiyacına dikkat çekti.
Liderler, ilgili bakanları ve kurumları, Türkiye’de ve Endonezya’da ve üçüncü ülkelerde yeni ve yenilenebilir enerji aramalarına yatırım yapma konusunda iş birliğini kolaylaştırmaya teşvik ederek bu yönde talimat vereceklerini beyan etti.

Altyapı alanında iş birliğinin teşvik edilmesi
Halklarının refahını artırmak amacıyla, Endonezya ve Türkiye arasında altyapı alanında iş birliği yapılmasının ekonomik büyüme, bağlantı, üretkenlik ve kalkınma açısından kritik önem taşıdığını vurgulayan liderler, Türkiye’nin inşaat şirketlerinin, üç milyon konut projesi ve yeni başkent Nusantara’nın geliştirilmesi planı da dahil olmak üzere Endonezya’nın ulusal stratejik altyapı projelerine katılımını memnuniyetle karşıladıklarını dile getirdi.

Her iki lider, altyapı alanında iş birliği potansiyellerini ve bunların hayata geçirilmesinin tartışılmasını sürdürmek üzere bir Endonezya-Türkiye Altyapı Forumu kurulması konusunda mutabık kaldı.

Liderler, ilgili bakanlıklara iki ülke arasında altyapı alanında iş birliği yapılmasının planlanması ve bunun hayata geçirilmesini takip etme talimatı verme konusunda mutabık kaldı.

İnsana, eğitime, sağlığa ve afet yönetimine yönelik yatırım
Liderler imzaladıkları bildiride, gelecekte sağlam ikili ilişkilerin temel direği olarak halklar arası bağlantının öneminin altını çizerek kültürel, akademik ve sosyal bağlantılar, karşılıklı anlayışın ve uzun vadeli iş birliğinin geliştirilmesinde bir mihenk taşı görevi gördüğünü vurguladı. Geleceğin liderleri olacak gençleri hazırlamak için iki ülke burslar, ortak araştırma programları ve üniversiteler arası iş birlikleri de dahil olmak üzere akademik ve eğitim ortaklıklarını genişletmeye istekli olduklarını belirten liderler, özellikle bilim, teknoloji, mühendislik ve tıp disiplinlerine odaklanılacaklarını bildirdi. Ayrıca, iş birliğini güçlendirmek amacıyla karşılıklı gençlik merkezi ziyaretleri, inceleme ziyaretleri, gençlik ve uzman değişim programları düzenleneceğini teyit etti. Her iki taraf, ortaöğretim alanında iş birliğini geliştirmek amacıyla okul kurulmasına yönelik girişimleri desteklediğini beyan etti.

İki ülkenin bilimsel ekosistemi güçlendirmenin ve gençler arasında teknolojiye olan ilgiyi artırmanın önemini kabul ettiği kaydedilen bildiride, bu vizyon doğrultusunda Endonezya’nın Türkiye’nin öncü havacılık ve teknoloji festivali TEKNOFEST’e 2026’da veya en geç 2027’de ev sahipliği yapma niyetini ifade ettiği belirtil.

Her iki lider, dirençli ulusal sağlık sistemleri oluşturmanın önemini vurgulayarak bunu desteklemek üzere, tıbbi altyapının geliştirilmesi konusunda ve aşı ve ilaçların ortak üretimi konularında iş birliği yapmaya karar verdi. Erdoğan ve Subianto, ayrıca, uluslararası toplumun gelecekteki salgınlara karşı hazırlıklı olmasını sağlamak üzere küresel sağlık mimarisinin dayanıklılığının güçlendirilmesinin önemini güçlü bir şekilde vurguladı.

Liderler, doğal afetlere eğilimli uluslar olarak, afet riskinin azaltılması, hazırlık, müdahale ve toparlanma konularında iş birliğini güçlendirmek için mutabık kaldı. Her iki tarafın personelinin kapasitesini artırmak, en iyi uygulamaları paylaşmak ve dirençli altyapılar ve teknolojiler inşa etmek için Sürdürülebilir Dirençlilik Paradigmasını karşılıklı iş birliği ve ortak çalışma suretiyle uygulamanın önemi vurgulandı.

Kültürel alanda iş birliğinin geliştirilmesi
Türkiye ve Endonezya arasındaki derin kültürel, tarihi, dini ve halklar arasındaki bağları tanıyan iki lider, kültürel alanda iş birliğini güçlendirmeye yönelik kararlılıklarını bir kez daha teyit etti.

Her iki lider, Türkiye ve Endonezya arasındaki tarihi bağları, özellikle de 16. yüzyıldan bu yana Osmanlı Devleti ve Açe Sultanlığı arasındaki bağları takdir ettiğini ifade etti. Bu tarihi bağları daha da ileriye götürme arzularını kaydeden liderler, bu mirası vurgulamak üzere ortak bir film yapımında iş birliği yapılmasını memnuniyetle karşıladıklarını belirtti.

Her iki lider, kültürel mirasın korunması, muhafazası ve dijitalleştirilmesine yönelik ortak girişimlerin yanı sıra, üçüncü ülkelerden gelen kültürel eserlerin menşe ülkelerine iadesi konusunda en iyi uygulamaların paylaşımı, kapasite geliştirme ve uzman istişaresinin geliştirilmesi yönündeki kararlılıklarının altını çizdi.

İki lider, küresel diyaloğu ve İslam kültürünün değerinin anlaşılmasını teşvik etmek amacıyla, uzmanlık ve kurumsal kapasiteyi güçlendirmek için kültürel miras yönetimi, el yazmalarının korunması ve İslam sanatı çalışmaları konularında eğitim alanında değişimler yapılmasına yönelik iş birliğini geliştirme konusunda mutabık kaldı.

Bölgesel ve küresel iş birliğinin derinleştirilmesi
Erdoğan ve Subianto’nun küresel sisteme yönelik artan kutuplaşma ve güvensizlikle birlikte çok yönlü sınamaların yaşandığı mevcut küresel düzene ilişkin ortak bir bakış açısını paylaştığı vurgulanan bildiride, bu zorlukların üstesinden gelebilmek için her iki liderin stratejik iş birliğinin güçlendirilmesi konusunda mutabık kaldığı belirtildi. Bu çerçevede her iki lider, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi de dâhil olmak üzere küresel yönetişim kurumlarının uluslararası sınamaları etkin bir şekilde ele alacak şekilde reforme edilmesinin önemini vurguladı. Benzer şekilde, her iki lider, İİT’in mevcut ve yeni sınamalarla başa çıkma kabiliyetini geliştirmek ve güçlendirmek ve faaliyetlerini daha iyi planlamak için Teşkilat Reform sürecinin yeniden canlandırılmasının önemini vurguladı.

Filistin Devleti’nin egemenliğini ve bağımsızlığını destekleme konusundaki sarsılmaz kararlılıklarını bir kez daha teyit eden liderler, Gazze’deki ateşkesin Filistin-İsrail ihtilafına kalıcı bir çözüm bulunmasına yönelik çok önemli bir adım olduğu ve bu çözümün, uluslararası kabul görmüş parametrelere uygun olarak, iki devletli çözüm çerçevesinde bağımsız bir Filistin Devleti’nin kurulmasını kapsaması gerektiği hususunda mutabık kaldı.

Liderler Orta Doğu’daki zulümleri şiddetle kınadı
Her iki lider, Gazze ve Lübnan halklarına karşı işlenen ve insani bir krize yol açarak Orta Doğu’daki istikrarsızlıkta payı bulunan zulümleri şiddetle kınadı. Sorumluların uluslararası hukuk temelinde cezasız kalmaksızın hesap vermeleri gerektiği hususunda mutabık kaldı. Ayrıca, uzun süredir devam eden saldırıların yol açtığı insani krizin aşılması amacıyla ateşkes süresince Gazze’ye insani yardımların güvenli, hızlı ve engelsiz bir şekilde ulaştırılması çağrısında bulunan liderler, Gazze halkının ana vatanlarından taşınması fikrini reddettiklerini ifade etti.

Her iki Lider, İsrail’in Doğu Kudüs de dahil olmak üzere Batı Şeria’daki Filistinli nüfusa karşı yürüttüğü ve Gazze’deki ateşkes anlaşmasının ardından barış umutlarını baltalayan askeri operasyonunu kınadı ve uluslararası toplumu bu adaletsizliği ele almaya, İsrail’in Filistin topraklarındaki yasa dışı işgalini kalıcı hale getirme yönündeki bariz niyetini etkili bir şekilde engellemeye çağırdı.

Suriye’ye ilişkin olarak iki lider, Suriye’nin toprak bütünlüğüne ek olarak Suriye halkının iradesini yansıtan barışçıl ve kapsayıcı bir geçiş sürecine yönelik güçlü desteklerini yineledi. Liderler, mültecilerin güvenli bir şekilde geri dönüşlerinin kolaylaştırılması ve bölgedeki terörizmin ortadan kaldırılması için uluslararası iş birliğine duyulan ihtiyaç konusunda mutabık kaldı.
Endonezya, Türkiye’nin bölgesel barış ve kalkınmaya katkıda bulunma potansiyelinin farkında olarak ve ASEAN’a özel öncelik vererek Türkiye’nin Asya ülkeleri ve bölgesel kurumlarla ilişkilerini güçlendirmeyi amaçlayan Yeniden Asya Girişimini takdir ederek, Türkiye’nin ASEAN’ın Diyalog Ortağı olma arzusuna desteğini yineledi.

Her iki taraf, çok taraflı kalkınma bankaları da dahil olmak üzere mevcut çok taraflı iş birliği mekanizmalarını etkin bir şekilde hayata geçirme ve her ikisinin de üyesi olduğu uluslararası örgütler kapsamında ortak çıkarları ilgilendiren konularda iş birliği yapma hususunda mutabık kaldı.

Tüm uluslara eşit fırsatların sağlanmasının önemini vurgulandı
Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Endonezya Devlet Başkanı Subianto, gelişmekte olan ülkelerin sanayileşme ve kaynaklardan yararlanma haklarını vurgulayarak, daha adil ve kapsayıcı bir küresel ekonomik düzen için iş birliği yapma konusunda mutabık kaldı. Her iki lider, gelişmekte olan ülkelerin sürdürülebilir kalkınma ve sanayileşme haklarını savunarak, daha adil ve kapsayıcı bir küresel düzen oluşturma konusundaki kararlılıklarını teyit etti. Tüm ulusların küresel ticaretten, teknoloji transferlerinden ve endüstriyel aşağı akıştan faydalanmaları için eşit fırsatların sağlanmasının önemini vurguladı.

Her iki taraf, sanayide aşağı akışın, katma değerli büyümenin temel itici gücü olduğunu kabul ederek, uluslararası platformlarda gelişmekte olan ülkelerin çıkarlarını gözetmeye istekli olduğunu beyan etti. Liderler, sanayileşme çabalarını, kapasite geliştirmeyi ve gelişmekte olan ülkelerin ileri teknolojilere erişimini destekleyen girişimlerde iş birliği yapma konusunda mutabık kaldı. Liderler ayrıca, küresel ekonomik yönetişim kurumlarının kalkınma ihtiyaçlarına öncelik verecek ve sistemik eşitsizlikleri azaltacak şekilde reforme edilmesi çağrısında bulundu. Güney-Güney iş birliğini, adil ticaret uygulamalarını ve adil kaynak dağılımını güçlendirmeye yönelik ortak vizyonlarını yineleyen liderler, kapsayıcı endüstriyel büyümeyi teşvik ederek, herkes için ortak refah ve sürdürülebilir kalkınmayı destekleyen daha adil bir dünya düzeni oluşturmayı amaçladıklarını kaydetti. Bu amaçla iki lider G20, MIKTA ve D-8 gibi uluslararası ve bölgesel ekonomik forumlar ve örgütler bünyesinde iş birliklerini sürdürmeye kararlı olduklarını vurguladı. Bu meyanda, iki lider, her iki ülkenin ilgili kalkınma ajansları aracılığıyla, sadece kendi ülkelerinde değil, aynı zamanda özellikle Afrika ve Pasifik bölgesindeki diğer gelişmekte olan ülkelerde de ortak girişimler yoluyla kalkınma iş birliğini geliştirme konusunda mutabık kaldı.

İkinci Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi, 2027’de Türkiye’de toplanacak
Bildiride, Birinci Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi’nin Endonezya-Türkiye ilişkilerinde bir dönüm noktası olduğu ve önümüzdeki on yıllar için de ikili ilişkilerin derinleştirilmesine yönelik kapsamlı bir yol haritasının temelini attığı belirtildi. Liderler “İnsanlar için; Yeni Dünya için Ortaklık” ortak vizyonuna ulaşma konusunda iyimserliklerini ifade etti. Her iki lider, Ekonomik ve Teknik İşbirliği Karma Komisyonu’nun (KEK) toplanması ve Türkiye-Endonezya Altyapı Forumu’nun kurulması hususunda mutabık kalarak ilgili bakanlara bu yönde talimat vereceklerini ifade etti.

Her iki lider, İkinci Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi’nin 2027 yılında Türkiye’nin ev sahipliğinde toplanması konusunda mutabık kaldı. Konsey bünyesindeki Ortak Stratejik Planlama Grubunun Dışişleri Bakanları başkanlığında, Birinci Yüksek Düzeyli Stratejik İş Birliği Konseyinin sonuçlarını takip etmek ve Konseyin ikinci toplantısını hazırlamak üzere toplanacağı ifade edildi.