Rötarlı uçuşlar yeni bir şey değil, ancak Avustralyalı havayolu Qantas geç kalkışlar için oldukça yeni bir bahane buldu. Sidney ve Johannesburg arasındaki seferlerinin düşen uzay çöpleri nedeniyle geciktiğini söylüyor.

Uçuşlar, ABD‘li uzay taşımacılığı şirketi SpaceX‘in roketleri için ayırdığı güney Hint Okyanusu‘nun bir bölümünden geçiyor.

Qantas, roketlerin ne zaman ve nereye düşeceği konusunda genellikle çok az bilgi sahibi olduğunu ve bu nedenle güvenliği sağlamak için uçuşları düzenli olarak ertelediğini söylüyor.

Qantas’tan Euronews Travel’a yapılan açıklamada, “Geçtiğimiz birkaç hafta içinde, ABD Hükümeti’nin SpaceX roketlerinin Güney Hint Okyanusu’nun geniş bir bölgesine yeniden girmesiyle ilgili tavsiyesi nedeniyle Johannesburg ve Sidney arasındaki birkaç uçuşu ertelemek zorunda kaldık,” denildi.

“Programımızda herhangi bir değişikliği önceden yapmaya çalışsak da, son fırlatmaların zamanlaması geç haber verildiği için bazı uçuşları kalkıştan hemen önce ertelemek zorunda kaldık. Ekiplerimiz uçuşlarının etkileneceğini öğrenir öğrenmez değişiklikleri yolcularımıza bildiriyor.”

Uzay enkazı uçuşları nasıl etkiliyor?

Uçuş rotası analisti Dr. James Pearson, “Geçtiğimiz birkaç hafta içinde, birçok uçuş her iki yönde de geç yapıldı, bazıları beş saatten fazla gecikti ve bunun bariz zincirleme etkileri oldu” yorumunda bulundu.

“Gecikmelerin tamamının mı yoksa sadece bir kısmının mı SpaceX enkazıyla ilgili olduğu belirsiz. Bununla birlikte, tüm havayolu şirketleri gibi Qantas da güvenlik konusuna önem veriyor ve tedbir amaçlı önlemler aldı.”

Uçuş takip hizmeti Flightradar 24 ile SpaceX’in fırlatma takvimi arasındaki notlar karşılaştırıldığında, gecikmeli uçuşlar ile Falcon 9 fırlatmaları arasında bir korelasyon olduğu görülüyor.

Örneğin, 10 Ocak’ta Johannesburg’dan saat 17:15’te kalkması planlanan bir uçuş beş buçuk saat rötar yaptı ve sonunda saat 22:41’de havalandı. Aynı gün SpaceX, içinde 21 Starlink uydusu bulunan bir Falcon 9’u Cape Canaveral’dan yerel saatle 14:11’de, uçuşun kalkışından sadece birkaç saat sonra fırlattı.

Bir SpaceX roketi ne kadar uzay çöpü üretir?

Elon Musk’ın SpaceX şirketi Falcon 9 adını verdiği yeniden kullanılabilir bir roket geliştirdi. İlk aşamalar tekrar kullanılmak üzere Dünya’ya geri dönüyor, ancak 3,5 tonluk devasa üst bölüm yörüngede kalarak gezegenin etrafını saran uzay çöpü sürülerine katılıyor.

Sonunda Dünya’ya geri düşüyor ve bu süreçte atmosferde yanarak yok oluyor. Ancak Falcon 9 roketlerinin parçalarının sahillerde ve hatta insanların evlerinde ortaya çıktığına dair çok sayıda haber bulunuyor.

Kasım 2015’te, 10 metreye dört metre boyutlarında bir Falcon 9 parçası Birleşik Krallık’taki Scilly Adaları’nın kıyılarına düşmüştü.

Falcon 9’dan fırlatılan bir enkaz parçası 2021 yılında Washington’ın merkezinde özel bir çiftliğe düştü. Parçanın 1,5 metre uzunluğunda ve silindirik olduğu ve yerde yaklaşık 13 cm derinliğinde bir krater oluşturduğu açıklandı.

Daha geçen yıl, Kuzey Carolina dağlarında birden fazla enkaz parçası keşfedildi ve bunların SpaceX Crew Dragon uzay aracına ait olduğu doğrulandı.

2022’de Avustralya’nın Yeni Güney Galler eyaletindeki Karlı Dağlar’da bulunan çöplerin SpaceX kaynaklı olduğu doğrulandı.

Şirket, SpaceX uzay aracına ait bir enkaz keşfedenler için bir yardım hattı kurdu ve şu açıklamayı yaptı: “Bir enkaz parçası tespit ettiğinizi düşünüyorsanız, lütfen enkazı doğrudan ele almaya çalışmayın. Bunun yerine, lütfen adınızı, numaranızı ve neyi nerede bulduğunuza dair kısa bir açıklama içeren bir e-posta gönderin ya da buraya sesli mesaj bırakın.”

Uzay çöpleri diğer uçuşları etkiliyor mu ve tehlikeli mi?

Avustralya ve Güney Afrika arasında çok az sayıda havayolu şirketi bağlantı kuruyor. Sadece iki havayolu şirketinin doğrudan uçuşu var: Qantas ve South African Airways (SAA). Ancak Qantas Avustralya’nın güneydoğusundaki Sidney’e uçarken, SAA batı kıyısındaki Perth’e bağlanıyor.

Varış noktalarındaki farklılıklar nedeniyle, sadece Qantas kendisini düşen enkazın yoluna koyan bir rota izliyor.

Dr Pearson, “Qantas’ın Sydney-Johannesburg Airbus A380 servisi çok güneyli bir rota izliyor,” diye açıkladı. “South African Airways’in Johannesburg-Perth servisi ise çok daha kuzeyde bir rota izlediğinden, sadece Qantas’ın öncelikli olarak etkilendiği görülüyor.”

Peki uzay enkazı ticari hava yolculuğu için gerçekten tehlikeli mi? Qantas uçuşları için acil bir tehlike söz konusu olmasa da, havayolu şirketleri tedbiri elden bırakmama eğiliminde olduklarından, gereksiz riskler almaktansa her zaman bir uçuşu ertelemeyi tercih ederler.

Euronews Travel’a konuşan bir Qantas sözcüsü, “Yolcularımız genellikle bunun havayolu şirketlerinin kontrolü dışında olduğunu ve roketin yeniden girişinin gerçekleştiği bölgede uçamayacağımızı anlıyorlar,” dedi. “SpaceX ile roketin yeniden giriş yapacağı alanları ve zaman aralıklarını belirleyip belirleyemeyeceklerini öğrenmek için temas halindeyiz. Böylece yolcularımız için gelecekte yaşanabilecek aksaklıkları en aza indirebiliriz.”

Birkaç metre çapındaki bir uzay çöpünün bile saatte yüzlerce kilometre hızla uçan bir uçağa çarpması büyük bir şanssızlık olurdu. Ancak böyle bir şey mümkün ve bu çöp parçasının gövdeyi delmesi ya da motora girmesi felaketle sonuçlanabilir.

Qantas için durum bir şekilde kontrol altında, çünkü coğrafi konumları ve yeniden giriş zamanlarını belirten uyarılar alıyor. Ancak tüm yeniden girişler planlandığı gibi gitmiyor, bu da bu kadar iyi bilgilendirilmemiş olabilecek diğer havayolları için bir risk oluşturuyor.

Havacılık ve Uzay Kurumu her yıl 200-400 kadar uzay enkazının Dünya’ya düştüğünü ve bunların sadece takip edilebilecek kadar büyük olanlar olduğunu belirtiyor. Daha fazla ülke uzaya uydu göndermeye çalıştıkça bu sorun daha da kötüleşecek.

Roket gövdelerinin yanı sıra ölü uydular da dünyanın yakında yüzleşmek zorunda kalacağı bir sorun. SpaceX tek başına şimdiden 7.000’den fazla uyduyu yörüngeye yerleştirdi ve bu filoyu 34.000’e çıkarmayı planlıyor. Bu uzay araçları hizmet ömürlerinin sonuna geldiklerinde, onlar da yörüngeden çıkarılacak ve Dünya’ya düşecekler.

ABD Federal Havacılık İdaresi (FAA) uzay enkazıyla ilgili mevzuat üzerinde çalışıyor, ancak bu muhtemelen yakın zamanda çözülemeyecek zor bir durum.