115 bin tonluk bal üretimi ile Çin’den sonra dünyanın ikinci büyük bal üreticisi Türkiye’de, “sahte bal” krizi tırmanıyor. Son aylarda yapılan operasyonlarda binlerce ton sahte bal ele geçirilirken, Başkent Ankara’nın sahte bal üretiminde “merkez” konumunda olması dikkat çekiyor. DW Türkçe’den Aram Ekin Duran’a konuşan bal üreticileri, Türkiye’nin dünya pazarlarındaki imajını zedeleyen sahte bala karşı, hükümetin denetimlerini sıkılaştırmasını ve caydırıcı cezalar getirmesini talep ediyor.

Türkiye’de 9 milyon civarında kovan var ve yaklaşık 100 bin arıcı aile geçimini bu işten sağlıyor. Bal sektörünün yıllık 10 milyar TL’lik büyüklüğe ulaştığı tahmin ediliyor. Tarım ve Orman Bakanlığına kayıtlı, irili ufaklı 500 civarında şirket sektörde faaliyet gösteriyor.

Türkiye Arı Yetiştiricileri Merkez Birliği (TAB) Başkanı Ziya Şahin‘in verdiği bilgilere göre, arı görmeden tamamen suni şekilde çeşitli şeker şurupları kullanılarak üretilen bal benzeri ürünlere “taklit ürün”; üretim ya da depolama sırasında yaşanan bazı uygunsuzluklar sebebiyle mevzuata uymayan ürünlere ise “tağşiş ürün” adı veriliyor. Bir başka deyişle, içeriğinde yapay bal aroması, renklendirici, tatlandırıcı, glikoz, mısır şurubu ve suni petek bulunan bal “sahte bal” olarak nitelendiriliyor.

Bal sektöründeki sahte oranının ne kadar olduğunu bilemediklerini ifade eden Şahin, “Bütün dünyada olduğu gibi, sahte bal Türkiye’de de var. Türkiye’nin sahte bal cenneti olarak anılmasını benimsemiyoruz, istemiyoruz. Ama ciddi bir sahte bal üretimi var, bunu da saklamıyoruz. Bu konuda tüm dünyada olduğu gibi yetki kamuda, yani Tarım ve Orman Bakanlığında” diye konuşuyor.

“Denetim yetkimiz yok”

Sahte bala karşı daha sıkı tedbirlerin alınması için Dünya Arıcılar Birliği Federasyonu yönetimi ile bir toplantı yaptıklarını kaydeden Şahin, şöyle diyor:

“Sahte bal ile mücadele için 2025 yılında Türkiye’de uluslararası bir toplantı yapmaya karar verdik. Sahte bal dediğimiz şey, nişasta bazlı şekerden üretilmiş, enzimleri ile oynanmış, kimyasallar katılarak üretilen bir madde. Burada denetimde bir eksiklik var. Bizim üreticilerimiz bize tepki gösteriyor, ‘Neden bunları önlemiyorsunuz’ diye. Ama bizim bunu denetleme, etiketlere onay verme, vermeme yetkimiz yok. Yolda satılan bala, ‘Bu sahte mi, değil mi?’ diye sorma yetkim bile yok.”

Ankara’da dev “sahte bal” operasyonu

Eylül ayı sonunda Ankara İl Jandarma Komutanlığı KOM Şube Müdürlüğü ve İstihbarat Şube Müdürlüğü ekipleri tarafından Ankara’nın Akyurt ilçesinde yapılan operasyonda, sahte bal yapımında kullanılan 8 bin 150 ton glikoz, früktoz ve şeker ile çeşitli markalara ait 100 bin bal etiketi ele geçirildi. Güvenlik güçlerinden yapılan açıklamada, ele geçirilen ürünlerin piyasa değerinin 960 milyon TL olduğu açıklandı.

Ekim ayı başında ise Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından açıklanan taklit ve tağşiş listesinde 32 farklı bal markasının ürünleri yer aldı. Bakanlık verilerine göre, sahte bal üretiminde başkent Ankara adeta “merkez” hâline gelmiş durumda. 32 farklı sahte balın 25’inin Ankara’da üretildiği, iki ürünün Ordu’da, iki ürünün de İstanbul’da üretildiği açıklandı.

12 Kasım’da ise bakanlığın açıkladığı listede yine Ankara merkezli iki bal markasının sahte üretim yaptığı ve bu ürünleri zincir marketlerde satışa soktuğu duyuruldu. Son olarak 18 Aralık’ta açıklanan güncel listede de 11 bal markası daha “taklit” ve “tağşiş” listesine eklendi.

İhracatta da “sahte” tehlikesi var

Yurt içinde ciddi bir büyüklüğe ulaşan sahte bal ürünlerinin Türkiye’den başka ülkelere ihraç edilip edilmediği de merak konusu. Sektör temsilcilerine göre, sahte bal ihracatı konusunda henüz herhangi bir tespit olmasa da mevcut gümrük analizleri sahte balı tespit etmekte yetersiz kalıyor.

Son olarak Fransa geçen ay, 2024 yılında toplam 13 ton “erektil bal” ele geçirildiğini duyurdu. Fransız gümrük yetkilileri, bal ve cinsel gücü artırıcı ilaçların karışımından oluşan bu tür balın Fransa’ya genellikle Türkiye, Tunus veya Tayland’dan yasa dışı yollarla sokulduğunu belirtiyor.

Türkiye’nin bal ihracatında Almanya 2. sırada

Türkiye 53 ülke ve serbest bölgeye bal ihraç ediyor. Doğu Karadeniz İhracatçılar Birliği (DKİB) verilerine göre, 2023’te 31 milyon 868 bin 8 dolar olarak gerçekleşen bal ihracatı 2024’te yüzde 1,4 artarak 32 milyon 318 bin 214 dolara yükseldi. Türkiye’nin en fazla bal ihraç ettiği ilk üç ülke ise sırasıyla ABD, Almanya ve Kanada oldu. Türkiye’den geçen yıl ABD’ye 12 milyon 49 bin 89, Almanya’ya 7 milyon 82 bin 622, Kanada’ya da 1 milyon 850 bin 112 dolarlık bal satıldı. 2024’te ilk kez Macaristan, Bangladeş, Irak, Çekya, Fas, Nepal ve Ekvator Ginesi’ne de Türkiye’den bal ihracatı yapıldı.

DKİB Yönetim Kurulu Başkanı Saffet Kalyoncu geçtiğimiz günlerde yaptığı açıklamada Türkiye’nin bal ihracatındaki imaj sorununa dikkat çekti. Kalyoncu, “2025 yılında ülkemizin bal ihracatındaki imajının düzeltilmesi için taklit ve tağşişin önlenmesi, denetimlerin sıklaştırılması ve uluslararası standartlarda üretim yapılması büyük önem taşıyor” dedi.

“Gümrük denetimleri yetersiz olabilir”

Türkiye Arı Yetiştiricileri Merkez Birliği (TAB) Başkanı Ziya Şahin, Türkiye’de üretilen sahte balın büyük ihtimalle yurt dışına da satıldığını söylüyor. Şahin, “Sahte bal kaçak yollarla Arap ülkelerine gidip, oradan dünyanın başka ülkelerine dağılıyor olabilir. Halbuki, bütün ülkeler ihracat yaparken son teknoloji ile analizlenmiş ballar alıyorlar. Buna rağmen nasıl sahte ballar ülkelere girip çıkıyor, anlamak mümkün değil” değerlendirmesinde bulunuyor.

Eğer sahte bal ihracatı yapılıyorsa, bunun toplam bal ihracatının ne kadarına karşılık geldiğini belirlemenin mümkün olmadığını kaydeden Anavarza Bal Genel Müdürü Can Sezen ise mevcut gümrük denetimlerinin sahte balları tespit etmekte yetersiz olabileceğini kaydediyor. Sezen, “Şu an ihracatta sahte balı hemen tespit eden ‘NMR cihazı’ gibi yeni teknolojiler henüz uygulanmıyor. Bu nedenle sahte bal ihracatı da ister istemez gümrükten geçiyordur” diyor.